ArmenLur

Պատմաբան, հասարակական, քաղաքական գործիչ, դիվանագետ, պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Ժիրայր Լիպարիտյանը մի օրենսդրական պատմություն է պատմում 90-ական թվականներից, որն առայսօր ոչ միայն արդիական, այլև ուսանելի է ողջ հայկական քաղաքական դաշտի համար։

Մի անգամ, 1993-ի վերջին կամ 1994-ի սկզբին, խորհրդարանի պետականաշինության մշտական հանձնաժողովի նախագահ, այժմ հանգուցյալ Էդիկ Եգորյանը զանգահարեց Նախագահ Տեր-Պետրոսյանին և հայտնեց, որ իր կոմիտեի անդամ Մեխակ Գաբրիելյանն առաջարկում է նոր օրինագծի նախագիծ ներկայացնել: Այդ ժամանակ նա ասաց, որ այդ նախագիծը պետք է ներկայացվի հանձնաժողովի կողմից: Օրինագծի նպատակն էր չեղյալ հայտարարել 1921 թվականի Կարսի պայմանագիրը, որը սահմանազատում էր Թուրքիայի և Հայաստանի միջև սահմանը։ Այն սահմանը, որն անփոփոխ է մնացել 1921 թվականից ի վեր, և որպես ԽՍՀՄ ժառանգորդ պետություն՝ Հայաստանը ճանաչել է այդ փաստաթուղթը՝ միջազգային մյուս բոլոր պարտավորությունների հետ միասին։

ԱԺ ՀՅԴ խմբակցության պատգամավոր Մեխակ Գաբրիելյանն ակնկալում էր, որ հանձնաժողովը օրինագծի վերաբերյալ հանրային լսումներ կսկսի, որից հետո հույս ունի, որ օրինագիծը կդրվի լիարժեք խորհրդարանի քվեարկության:

Նախագահն ինձ խնդրեց հանդիպել հանձնաժողովի հետ, իսկ ես Եգորյանին խնդրեցի նախ կազմակերպել հանձնաժողովի ոչ պաշտոնական նիստը, որին ես ներկա կլինեմ:

Հանձնաժողովի նիստում նախագահը խնդրեց պարոն Գաբրիելյանին ներկայացնել այն փաստարկները, որով նա ցանկանում է օրինագիծն առաջարկել: Պարոն Գաբրիելյանը սկսեց հայոց պատմությանը ծանոթացնելուց: Ներածությունն այնքան երկար էր, որ քսան րոպե անց նա հասել էր ընդամենը 5-րդ դարի Վարդանանց ճակատամարտին։

Միջամտելու համար ես օգտագործեցի այն պահը, երբ բանախոսը ստիպված էր շունչ քաշել: Պարոն Գաբրիելյանին ասացի, որ պատրաստ եմ ամբողջ օրը լինել հանձնաժողովում, բայց նաև ծանոթ եմ հայոց պատմությանը, և օգտակար կլինի, եթե նախ մի քանի կետ պարզաբանենք:

Ես հարցրեցի նրան, թե արդյոք նա մտադի՞ր է իրականում առաջարկել Կարսի պայմանագրի չեղարկման օրինագիծը։ Երբ Գաբրիելյանը հաստատեց, որ դա իր մտադրությունն է, ես նրան հարցրի, թե ի՞նչ խնդիր է լուծում Կարսի պայմանագրի չեղարկմամբ։ Նա վստահ չէր, թե ես ինչ նկատի ունեի, ուստի օգնեցի նրան:

Ես ասացի, որ ներկայացնում եմ վարչակազմին և կարող եմ ձեզ պատմել այն խնդիրների մասին, որոնք մենք հիմա փորձում ենք լուծել՝ հաղթել պատերազմում, խուսափել այլ երկրների հետ հակամարտելուց, զսպել գնաճը, տնտեսական բարեփոխումներ իրականացնել, սոցիալական պաշտպանության համակարգին աջակցելու ուղիների որոնել և այլն: «Ի՞նչ խնդիր եք փորձում լուծել դուք ձեր առաջարկով»,- հարցրեցի ես։

Մինչ Գաբրելյանը մտածում էր հարցիս մասին, ես ավելացրեցի. «Հնարավո՞ր է, որ ինչ խնդիր կամ խնդիրներ փորձում եք լուծել առաջարկվող օրինագծով, այդ լուծումը ավելի լուրջ խնդիրներ ստեղծի»։

Գաբրիելյանը հարցրեց, թե ինչ նկատի ունեմ։ Ես էլ հաճույքով տեղեկացրեցի. «Կարսի պայմանագիրը Թուրքիայի և Հայաստանի (և երեք այլ երկրների) միջև ստորագրված համաձայնագիր է  երկու պետությունների սահմանի մասին, բացատրեցի ես: Եթե մի կողմը, այս դեպքում Հայաստանը, հայտարարում է, որ այլևս չի ճանաչում այդ սահմանը առանց նոր համաձայնագրի կնքման, ապա մյուս կողմը՝ Թուրքիան, պարտավոր չէ պահպանել այդ պայմանագիրը կամ հարգել  այդ սահմանը: Չի լինելու սահման, որը կարող է խախտվել։ Ի՞նչ շանսեր կան, հարցրի պատգամավորին, որ մեր տանկերը Վան կհասնեն ավելի շուտ, քան թուրքական տանկերը՝ Երևան»։

Բանախոսը մի պահ հապաղեց։ «Դուք դեռ կարծում եք, որ ցանկանո՞ւմ եք առաջարկել այս նախագիծը: Դուք դեռ կարծում եք, որ ցանկանո՞ւմ եք դա անել»: 

Պարոն Գաբրիելյանը ծոծրակը քորեց և ասաց. «Դա ավելի լուրջ հարց է, քան ես կարծում էի»: Գաբրիելյանն այդպես էլ իր օրինագիծը չներկայացրեց։