ArmenLur

- 1 -

Մի անգամ ես մտա Պետհրատ և Պետհրատում հանդիպեցի Եվգենի Լվովիչ Շվարցին, ով, ինչ­պես միշտ հագնված էր վատ, բայց ինչ-ինչ հավակնություններով։

Տեսնելով ինձ Շվարցն սկսեց սրամտել, դարձյալ, ինչպես միշտ՝ անհաջող։

Ես սրամտեցի բավականին հաջող և մտավոր առումով ոչնչացրի Շվարցին։

Շուրջբոլորը նախանձում էին իմ սրամտությանը, սակայն ոչինչ անել չէին կարող, քանի որ ծի­ծաղից շունչները կտրվում էր։ Մասնավորապես ծիծաղից շնչակտուր էին լինում Նինա Վլադիմիրովնա Գերներն ու Դավիդ Եֆիմովիչ Ռահմիլովիչը, ով իրեն, բարեհնչության համար, կոչում էր Յուժին։

Տեսնելով, որ ինձ հետ կատակելը լավ չէ, Շվարցն սկսեց բարձրացնել տոնը և, վերջում ինձ պարզապես թունդ հայհոյանքներով ողողեց, հայտարարեց, որ Թիֆլիսում Զաբոլոցկուն բոլորը գիտեն, իսկ ինձ՝ գրեթե ոչ nք: Այստեղ ես սաստիկ բարկացա և ասացի, որ պատմական առումով ես ավե­լին եմ, քան Շվարցն ու Զաբոլոցկին, ու պատմության մեջ ինձանից լուսավոր հետք կմնա, իսկ իրենք շուտով կմոռացվեն։

Զգալով իմ մեծությունն ու համաշխարհային խոշոր նշանակությունը, Շվարցն աստիճանա­բար տեղի տվեց և ինձ ճաշի հրավիրեց։

- 2 -

Ես որոշեցի քլնգել մի ընկերախմբի, որը և անում եմ։ 

Սկսեմ Վալենտինա Եֆիմովնայից:

Այս ապատնտեսուհին իր մոտ հրավիրեց մեզ և ուտելիքի տեղ թթված ինչ որ բան դեմ տվեց։ Ես ուտել սիրում եմ և գիտեմ ուտելիքի հախը։ Ինձ թթված բանով չեն խաբի։ Ես, նույնիսկ, ռեստորան եմ որոշ դեպքերում մտնում և նայում ինչպիսի կերակուրներ կան։ Եվ տանել չեմ կարողանում, երբ իմ բնա­վորության այս առանձնահատկության հետ հաշվի չեն նստում։

Հիմա անցնեմ Լեոնիդ Սավելևիչ Լիպավսկուն։ Նա անամոթաբար հայտարարում է, թե ամիսը տասը միտք է հորինում։

Նախ, նա ստում է։ Ոչ թե տասն է հորինում, այլ ավելի քիչ։ Եվ հետո, ես ավելի շատ եմ հորինում։ Չեմ հաշվել ամսվա մեջ քանի հատ եմ հորինում, բայց պետք է որ ավելի շատ լինի։ Հիմա ևս մեկ առանձնահատուկ անձնավորության մասին, դա Տամարա Ալեքսանդրովնան է։ Այս երևելի կինը թեյով է լցոնվում և իրեն անձեռնհասի տեղ դնում։ Նա, իբր, այս ու այն գիտի, իբր բոլորից խելա­ցի է, և նույնիսկ կարծում է, թե ինքը Տուսյայից հետաքրքրախորն է։ Ախմախություն է այս ամենը։ Ես կանանց բոլորից լավ գիտեմ և շորերով կնոջ մասին կարող եմ ասել, թե ինչպիսին կլինի նա առանց շորերի։

Տամարա Ալեքսանդրովնան չափազանց շատ է իր մասին մտածում։ Եսասիրությունը ոչ միայն մեղք է, այլև արատ։ Պետք չէ միայն թեյով լցոնվել։ Մեկ-մեկ էլ շուրջդ նայիր։ Գուցե քեզանից խե­լոք մարդիկ էլ կան։ Ես, օրինակի համար, բոլորի աչքը չեմ խոթում, թե տես, ահռելի խելքի տեր եմ։ Ես ինձ մեծ մարդ համարելու բոլոր տվյալներն ունեմ։ Եվ, ընդ որում, ինձ այդպիսին էլ համարում եմ։ Ուստի վիրավորական ու ցավալի է գտնվել և խելքով, և հեռատեսությամբ, և տաղանդով ցածր մակարդակում գտնվող մարդկանց շրջապատում՝ համարժեք հարգանք չզգալով։

Ինչու՞, ինչու՞ եմ ես բոլորից առավել։

- 3 -

Հիմա ես ամեն ինչ հասկացա. Լեոնիդ Սավելևիչը գերմանացի է։ Նա նույնիսկ գերմանական սովորություններ ունի։ Տեսեք ինչպես է նա ուտում։ Դե, մաքուր գերմանացի է, հաստատ, նույնիսկ ոտքերից է երևում գերմանացի լինելը։ Առանց պարծենալու կարող եմ ասել, որ ես բավականին լավ դիտողականություն ու մտքի սրություն ունեմ։

Որպես օրինակ, եթե վերցնենք Լեոնիդ Սավելևիչին, Յուլիա Բերզնին ու Վոլֆ Էրլիխին և նրանց միասին դնենք մի հարթության վրա, ապա կարելի է ասել, «կարճ, կոլոտ, կրճատ»։

Ըստ ինձ, սա սրամիտ է, որովհետև չափավոր ծիծաղելի է։

Եվ, այնուհանդերձ, Լեոնիդ Սավելևիչը գերմանացի է։ Հանդիպելիս նրան անպայման կասեմ դա։

Ես ինձ առանձնապես խելացի մարդ չեմ համարում, բայց, այնուամենայնիվ, պետք է ասեմ, nր բոլորից խելացի եմ։ Գուցե Մարսի վրա ինձանից խելացի կա, բայց երկրի վրա՝ չգիտեմ։ Ահա ասում են Օլեյնիկովը շատ խելացի է։ Իսկ իմ կարծիքով նա խելացի է, բայց ոչ այդքան։ Նա հայտնաբերել է, օրինակ, nր եթե գրես 6 և շրջես, կստացվի 9: Իսկ իմ կարծիքով դա խելացի բան չէ։

Լեոնիդ Սավելևիչը միանգամայն իրավացի է, երբ ասում է, թե խելքը մարդու արժանապատվությունն է։ Իսկ եթե խելք չունի, ուրեմն արժանապատվություն էլ չունի։

Յակով Սեմյոնովիչը հակառակվում է Լեոնիդ Սավելևիչին և ասում, nր խելքը մարդու թուլու­թյունն է։ Իսկ իմ կարծիքով, սա արդեն պարադոքս է։ Ախր ինչո՞ւ է խելքը թուլություն։ Ամենևին էլ ոչ։ Ավելի շուտ ամրոց է։ Ես այսպես եմ մտածում։ Մենք հաճախ ենք հավաքվում Լեոնիդ Սավելևիչի մոտ և խոսում այդ մասին։ Եթե վիճաբանություն է առաջանում, հաղթողը միշտ ես եմ լի­նում։ Ինքս էլ չգիտեմ ինչու է այդպես։

Ինձ բոլորը, չգիտեմ ինչու, նայում են զարմանքով։ Ինչ էլ nր անեմ, բոլորը գտնում են, nր դա զարմանալի է։ Ես, ախր, դրան չեմ էլ ձգտում։ Ամեն ինչ ինքնաբերաբար է ստացվում։ Զաբոլոցկին մի առիթով ասաց, nր ինձ ներհատուկ է ոլորտների խմբավորումը։

Հավանաբար կատակում էր։ Մտքովս անգամ նման բան չի անցել։ Գրողների միությունում ինձ, չգիտեմ ինչու, համարում են հրեշտակ։

Լսեք, բարեկամներ։ Չի կարելի, ախր, իմ առաջ այդպես խոնարհվել։ Ես բոլորի պես եմ, մի­այն ավելի լավը։

- 4 -

Ես այսպիսի արտաhայտnւթյnւն եմ լսել. «Ջոկիր պահը»։ Հեշտ է ասելը, բայց դժվար՝ անելը։ Ըստ ինձ, այս արտահայտությունն անիմաստություն է։ Եվ, իրոք, անհնար է ի կատար ածել անհնա­րինը։

Սա ասում եմ լիովին համոզված, որովհետև ինքս ինձ վրա եմ փորձարկել։ Ես ջոկել եմ պահը, բայց չեմ բռնել և միայն փչացրել եմ ժամացույցս։ Հիմա ես գիտեմ, nր դա անհնար է։ Նմանապես անհնար է «ջոկել դարը», որովհետև դա նույնպիսի պահ է, միայն՝ ավելի խոշոր։

Այլ հարց է, եթե ասես. «Նշանավորեք այս պահին կատարվածը»։ Սա բոլորովին այլ է։

Այ օրինակ, մեկ, երկու, երեք: Ոչինչ չկատարվեց։ Ահա և ես նշանավորեցի պահը, որի ընթաց­քում ոչինչ չկատարվեց:

Այս մասին ասացի Զաբոլոցկուն։ Դա նրան շատ դուր եկավ և նա ամբողջ օրը նստել ու հաշ­վում էր. մեկ, երկու, երեք: Եվ նշում էր, nր ոչինչ չի կատարվում։

Այս գործով զբաղվելու պահին Զաբոլոցկուն բռնացրեց Շվարցը։ Շվարցին նույնպես հետաքրքրեց այս ինքնատիպ միջոցով նշանավորելը այն, ինչը կատարվում է մեր դարաշրջանում, որովհետև՝ չէ՞ որ դարաշրջանը կազմվում է պահերից։ Սակայն, խնդրում եմ ուշադրություն դարձնել, որ այս մեթոդի հիմնահայրը նորից ես եմ։ Նորից ես։ Ամենուր ես։ Պարզապես զարմանալի է։

Այն, ինչ այլոց տրվում է դժվարությամբ, ինձ տրվում է հեշտությամբ։

Ես նույնիսկ կարող եմ թռչել։ Բայց դրա մասին չեմ պատմի, որովհետև միևնույն Է, ոչ ոք չի հա­վատա։

- 5 -

Երբ երկու մարդ շախմատ են խաղում, ինձ միշտ թվում է, թե մեկը մյուսին հիմարացնում է։ Հատկապես եթե փողի վրա են խաղում։ 

Ընդհանրապես փողով ամեն խաղ ինձ տհաճ է։ Ես արգելում եմ իմ ներկայությամբ խաղալ։

Իսկ թուղթ խաղացողներին մահապատժի կենթարկեի։ Սա խաղամոլների դեմ պայքարի ամենաճիշտ մեթոդն է։

Թուղթ խաղալու փոխարեն կարելի է հավաքվել և իրար գլխի քարոզ կարդալ։

Թերևս քարոզելը ձանձրալի է։ Ավելի հետաքրքիր է կանանց սիրահետելը։

Կանայք ինձ միշտ են հետաքրքրել։ Ինձ միշտ հուզել են նրանց ոտքերը, հատկապես ծնկներից վեր։

Շատերը կանանց համարում են արատավոր էակներ։ Իսկ ես՝ ամենևին։ Ընդհակառակը, նրանց նույնիսկ ինչ որ բանում հաճելի եմ համարում։

Թմբլիկ, երիտասաւդ կին։ Ինչո՞վ է նա արատավոր։ Ամենևին էլ արատավոր չէ։

Այլ են երեխաները։ Նրանց մասին ասում են, թե անմեղ են։ Իսկ ես կարծում եմ, որ նրանք միգուցե անմեղ են, սակայն ծայր աստիճան նողկալի են, հատկապես, երբ ոտքի տակ են ընկնում։ Ես միշտ խուսափում եմ այն տեղերից, որտեղ երեխաներ կան։

Լեոնիդ Սավելևիչն էլ երեխաներ չի սիրում։ Այդ ես եմ նրան նման մտքեր ներարկել։ Ընդհանրապես, ինչ ասում է Լեոնիդ Սավելևիչը,  ինչ որ մի ժամանակ ես եմ ասել։

Դե, ոչ միայն Լեոնիդ Սավելևիչը։ Յուրաքանչյուրն էլ ուրախ կլինի իմ մտքերից թեկուզ փոքր ինչ մասնիկներ փոխառնել։ Ինձ համար դա նույնիսկ ծիծաղելի է։

Օրինակ, երեկ շնչակտուր ինձ մոտ ընկավ Օլեյնիկովը և ասաց, որ լրիվ մոլորվել է կյանքի հարցերում։ Ես նրան որոշ խորհուրդներ տվեցի և բաց թողեցի։ Նա հեռացավ ինձանով երջանկացած և իր ամենալավ տրամադրությամբ։

Մարդիկ իմ մեջ աջակցություն են տեսնում, կրկնում են իմ խոսքերը, հիանում են իմ արարքներով, իսկ ինձ փող չեն վճարում։

Հիմար մարդիկ են։ Տվեք ինձ շատ փող և կտեսնեք ինչպես եմ ես դրանով գոհանում։

- 6 -

Հիմա մի քանի խոսք կասեմ Ալեքսանդր Իվանովիչի մասին։ Սա դատարկախոս ու մոլի խա­ղացող է։ Բայց ինչի՞ համար եմ ես նրան գնահատում, ուրեմն այն բանի համար, որ նա ինձ հավատարիմ է։

Oր ու գիշեր հերթապահում է իմ համար՝ սպասելով հրամանի որևէ ակնարկի։ Ինձ մնում է տալ այդ ակնարկը, և Ալեքսանդր Իվանովիչը քամու պես կթռչի կատարելու իմ կամքը։

Այդ բանի համար ես նրան կոշիկներ գնեցի և ասացի. «Դե հագիր»։ Նա էլ դա կրում է։

Երբ Ալեքսանդր Իվանովիչը գալիս է Պետհրատ, բոլորը ծիծաղում են և իրար մեջ ասում, որ Ալեքսանդր Իվանովիչը փողի հետևից է եկել։

Կոնստանտին Իվանովիչ Դրևացկին թաքնվում է սեղանի հետևում։ Սա ես ասում եմ փոխաբերական իմաստով։ Ամենից շատ Ալեքսանդր Իվանովիչը սիրում է մակարոն։ Նա միշտ դա ուտում է մանրացրած պաքսիմատով և ուտում է գրեթե մի կիլո, իսկ, միգուցե, ավելի շատ։

Ուտելով մակարոնը, Ալեքսանդր Իվանովիչն ասում է, որ սիրտը խառնում է, և պառկում է բազ­մոցին։ Երբեմն մակարոնները հետ են գալիս։

Միս, Ալեքսանդր Իվանովիչը, չի սիրում։ Թեև երբեմն սիրում է։ Կարծես նույնիսկ բավականին հաճախ։

Սակայն կանայք, որոնց սիրում է Ալեքսանդր Իվանովիչը, իմ ճաշակով են, բոլորը տգեղ են, ուստի հաշվենք, որ նրանք նույնիսկ կին չեն։

Եթե ես որևէ բան եմ ասում, ուրեմն դա ճշմարտություն է։

Ոչ ոքի խորհուրդ չեմ տալիս ինձ հետ վիճաբանել, միևնույն է, նրան կհիմարացնեմ, որովհետև ես ցանկացածին կգերազանցեմ։

Դե ձեզ պետք էլ չէ ձգամրցել հետս։ Ձե՜ր նմաններն են փորձել։ Բոլորին ծալել եմ։ Իզուր է, թե արտաքինից խոսել չեմ կարողանում, բայց nր միացա, էլ պրծում չկա։

Մի առիթով Լիպավսկիների մոտ միացա ու գերազանցեցի։ Բոլորին մահացու աստիճան լեզվիս տակ թողի։

Հետո գնացի Զաբոլոցկու մոտ, այնտեղ էլ բոլորին խոսելու հերթ չտվի։ Հետո գնացի Շվարցենց ու այնտեղ էլ լրիվին լեզվակոխ արեցի։ Հետո տուն եկա և տանն էլ մինչև կեսգիշեր խոսեցի։

1935-1936
Բնագրից թարգմանեց Արմեն ֆոն Գևորգյանը
«Արտասահմանյան գրականություն», թիվ 3, 2004 թ.